Böbrekler yaşamımızı sürdürmemizde yardımcı olan en önemli organlarımızdan biridir. Vücudumuzdaki atık maddeleri idrar yoluyla atmamıza yardımcı olur. Kaburgaların altında bel bölgesinin her iki tarafında bulunan böbrekler kanın temizlenmesinden sorumludur. Bu süreçte böbreklerde bazı mineraller ve tuzlar birikir. Bu tuz ve minerallerin idrarla atılamaması durumunda bölgede birikmesi ve yapışması sonucu böbrek taşı oluşur.
Üreter ise böbrek ve mesane arasındaki ince kanaldır. Üreter taşı, idrar yollarının tıkanmasına neden olacak önemli bir sağlık problemidir. Böbrek taşı idrarla birlikte dışarı çıkmak için üretere geçtiğinde üreter taşı adını alır. Bu taşlar bazen üreterde sıkışır ve tıkanıklığa yol açar. Atılamadığı taktirde idrar yolu enfeksiyonu gibi problemlere yol açabilir.
Büyük üreter taşları , böbrekten mesaneye giden idrar akımına engel olur ve bu durum böbrekte genişlemeye neden olur. Bu genişleme uzun süreli olduğunda böbrek yetmezliğine yol açabilir. Bir diğeri idrar yolu tıkanıklığına bağlı enfeksiyon gelişebilir ve bu da piyelonefrite dediğimiz iltihaplanmaya neden olabilir.
Üreter/Böbrek Taşı Belirtisi
- Hematüri (İdrarda kan görülmesi)
- İstifra etmek
- İdrar yaparken yanma, acı hissi
- Mide bulantısı
- Alt karın bölgesinde görülen ağrı
- Sırtta kaburgaların alt bölgesinde ağrı
- İdrarın renginde, yapısında ve yoğunluğunda değişiklik (bulanık, kötü kokulu idrar)
Böbrek Taşı Oluşumunun Nedenleri
İdrarda birçok farklı atık ürün vardır. Bu atıklar az miktarda sıvı içinde yoğunlaşırsa, atıklar yavaş yavaş kristalleşerek böbrek taşı oluşumuna neden olabilir. Çoğu zaman bu atıklar taş oluşturmadan idrarla atılır. Ancak risk faktörlerinin varlığında ve yetersiz sıvı alımında böbrek taşlarının oluşumu hızlanır ve taşlar idrar yolunu geçemeyecek hatta idrar yolunu tıkayamayacak bir boyuta ulaşabilir. Bu taşları oluşturan kimyasallar kalsiyum, oksalat, üre, sistin, ksantin ve fosfattır.
Beslenme şekilleri, metabolik hastalıklar, yetersiz sıvı alımı veya kaybı ve bazı ilaçlar gibi birçok faktör böbrek taşlarına neden olabilir. Bu faktörlerin yanı sıra böbrek taşı oluşumuna neden olan faktörler arasında;
- Ailede taş hastalığı
- Yüksek protein diyetlerin çok uzun sürmesi
- Yeterince su içmemek
- Obezite
- Diğer böbrek hastalıkları veya böbrek anormallikleri
- Bağırsak ameliyatları
- Kilo vermek için mide ameliyatı
- Aşırı tuz ve şeker yemek
- Laksatiflerin yoğun kullanımı
- Bazı migren ve depresyon ilaçları
- Metabolik sendromlar
- Bazı takviyeler (D vitamini, kalsiyum vb.)
- Gut hastalığı
- Yetersiz fiziksel aktivite
- İdrar yolu enfeksiyonu gibi faktörler de dahildir.
Böbrek Taşı Çeşitleri
Kalsiyum Oksalat Taşları:Kalsiyum taşları en sık görülen böbrek taşı türüdür. İdrarda kalsiyum ve oksalatın birleşmesiyle oluşur. Bu taşların oluşumu sırasında yetersiz su alımı ve aşırı kalsiyum alımına bağlı olarak diğer risk faktörleri de bu nedenlere sıklıkla eşlik eder.
Sistin Taşları: Kalıtsal bir hastalığın neden olduğu sistin taşları, böbrek taşının en nadir görülen türüdür. Bu taşlar 25 yaşından önce oluşabilir ve sık tekrarlayan bir rahatsızlıktır. Bu nedenle böbrek fonksiyonlarında bozulmaya ve böbrek yetmezliğine neden olabilir.
Ürik Asit Taşları: Uzun süreli yüksek proteinli diyet uygulaması, gut hastalığı, yetersiz sıvı tüketimi gibi faktörler ürik asit miktarını arttırır ve ürik asit taşlarının oluşmasına neden olur. Sakatatlar ve kabuklu deniz ürünleri de idrarda yüksek miktarda ürik asit oluşumuna neden olabilir. Ürik asit taşları da kalıtsal olabilen bir böbrek taşı türüdür.
Struvit Taşları: Enfeksiyon taşları olarak da bilinen bu taşlar, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları sonucu oluşur. Genellikle kadınlarda daha çok görülmektedir.
Böbrek Taşlarını Önlemek İçin Neler Yapılabilir?
Sıvı alımınızı, özellikle su alımınızı artırmak, böbrek taşlarını önlemek için yapmanız gereken şeylerden biridir. Normal şartlar altında idrar açık sarı olmalıdır. Çay, kahve, meyve suları ve asitli içecekler yerine su alımı arttırılmalıdır. Çünkü bu içeceklerin bazıları içlerindeki şekerden dolayı sıvı kaybına veya başka sorunlara neden olabilir. Unutulmamalıdır ki sıcak ortamda çalışan, spor yapan, açık hava etkinlikleri yapan ve ağır bedensel işlerle uğraşan kişilerin bol su içmesi gerekir.
Daha fazla sebze ve meyve yemek de önemlidir. Sebze ve meyveler idrardaki asit miktarını azaltabilir. Bu nedenle sebzeler ürik asit oranını artırabilecek hayvansal gıdalarla birlikte tüketilmelidir.
Tuz ve şekeri azaltmak böbrek taşlarını önlemek için kullanılabilecek bir diğer yöntemdir. Ayrıca paketlenmiş gıdalardaki tuz ve şeker içeriği kontrol edilemediği için yüksek risk gruplarının daha az paketlenmiş gıdaları tüketmeleri önerilir.
Obezite böbrek taşı oluşumu için de bir risk faktörü olduğundan, böbrek taşlarını azaltmak veya önlemek için kilo verilmesi önerilir. Bununla birlikte, hızlı kilo kaybı için bariatrik cerrahi veya yüksek proteinli bir diyet gibi yöntemlere girişmeden önce dikkatli olunmalıdır.
Böbrek taşlarının oluşmasını önlemek için kan ve idrar testleri de yapılabilir. Çoğu kan ve idrar testi, hangi besinlerin değiştirilmesi gerektiği konusunda fikir verebileceğinden, bu testler risk altındaki biri için uygun bir beslenme planı hazırlayabilir.
Böbrek Taşları Nasıl Teşhis Edilir?
- Kan testi: Böbreklerin düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol etmek için bir kan testi yapılabilir. Özellikle böbrek taşı oluşumunda etkili olabilecek ürik asit ve kalsiyum gibi maddelerin kandaki oranları da incelenir.
- İdrar testi: İdrar testi idrarda kan ve enfeksiyon varlığını belirleyebilir. İdrar testi, böbrek taşlarına eşlik edebilecek durumları belirlemek ve tanıyı netleştirmek için önemli ayrıntılar sağlayabilir. Ayrıca 1 günlük idrar toplama testi uygulanabilir. İdrar toplama testi ile idrarda taş oluşumuna neden olabilecek veya taş oluşumunu engelleyebilecek maddeler tespit eder.
- Görüntüleme yöntemleri: Böbrek taşları görüntüleme yöntemleri ile teşhis edilebilir. Böbrek taşı tanısında görüntüleme yöntemleri ile birlikte farklı yöntemler kullanılabilir.
- Bilgisayarlı tomografi: Küçük olanlar da dahil olmak üzere böbrek veya idrar yolu taşlarının yerini ve boyutunu belirleyebilir. Bilgisayarlı tomografi ayrıca böbreklerde ve çevre organlarda farklı hastalıklar olup olmadığını da belirleyebilir.
- Ultrason: Yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılarak ultrason yöntemiyle böbrek taşları hakkında bilgiye sahip olunabilir. Hızlı ve güvenilir sonuçlar alınır. Çok küçük taşlar ve idrar yoluna girenler bazen ultrasonda gözden kaçabilir. Ancak hamilelerde radyasyona maruz kalmamak için ultrasonografi tercih edilir.
- İntravenöz ürogram (IVU) veya intravenöz piyelogram (IVP): Damardan kontrast madde verildikten sonra röntgen ile böbreklerin süzme işleminin izlenmesi prensibine dayanmaktadır. Ancak son yıllarda pek tercih edilen bir yöntem değildir. Günümüzde, bu görüntülemenin yerini BT ürografi almıştır.
- Böbrek taşı analizi: Daha önceden idrar yolu ile düşürülmüş bir taşı, üroloji doktoruna getirerek taşın hangi maddelerde oluştuğu incelenebilir. Gazlı bez, çorap veya süzgeç üzerine idrar yapılarak taşlar toplanabilir. Taşı laboratuvarda inceleyerek doktora taş oluşumunu engelleyecek bir tedavi uygulama konusunda fikir verilir.
Tedavi Yöntemleri
5 mm’nin altındaki üreter taşları kişiye ciddi bir ağrı veya tıkanıklık belirtisi vermemişse ilaç tedavisi verilir ve 3 hafta içerisinde düşmesi beklenir. Teorik olarak, 6 mm ve daha küçük taşlar düşerlerken, 8mm’lik taş düşmez. 7mm olan taşın düşme olasılığı % 50’dir. Eğer düşmez ise ESWL yani dışardan ses dalgaları ile taşı kırma ya da üreteroskopik ile taş kırma işlemi uygulanır. ESWL işlemi başarısız olursa, ya da taş üreterin orta ve alt bölümüne gelmişse URS yapılır. Genellikle 1 cm den büyük taş olanlara URS veya laparoskopik tedavilerden birisi tercih edilir.
Üreter/Böbrek Taşı Hakkında Sık Sorulan Sorular
1-Böbrek Taşı Böbreklere Zarar Verir Mi?
Böbrek taşları, özellikle uzun süre tedavi edilmezse böbreklere zarar verebilir. Böbrek taşları tekrarlarsa ciddi enfeksiyona neden olabilir, tıkayıcı özelliklere sahiptir ve geç tedavi edilirse böbrek yetmezliğine bile yol açabilir.
2-Böbrek Taşı Kırma Operasyonu Böbreklere Zarar Verir Mi?
ESWL sırasında oluşabilecek böbrek hasarı minimaldir ve geri dönüşümlüdür. Yani kalıcı bir hasar bırakmaz.
3-Üreter/Böbrek Taşı Kendiliğinden Düşer Mi?
6 mm’den küçük taşlar kendiliğinden düşebilir. Bu gibi durumlarda daha fazla su ve hareket, taşı daha kolay düşürmenizi sağlayacaktır. Erkeklere göre taş çıkarma olasılığı daha yüksek olan kadınlarda, ameliyata karar verilmeden önce taşların kendi kendine düşüp düşmeyeceğine bakmak için değerlendirme yapılır. Geçmişte taş geçmişiniz varsa, böbrek taşlarının kendiliğinden oluşma ihtimali daha fazladır.
4-Böbrek Taşı Müdahale Edilmezse Ne Olur?
Teşhisi konulur ancak tedavi edilmezse, taşın boyutuna, konumuna ve tıkanıklığına bağlı olarak böbreklerde, mesanede ve idrar yollarında geri dönüşü olmayan hasarlara ve hatta böbrek yetmezliğine ve değişen derecelerde enfeksiyonlara neden olabilir.
5-Üreter/Böbrek Taşı Düşürmek İçin Ne Yapılır?
Günde en az 2-2,5 litre su için, çay ve kahveyi azaltın, asitli içecekler içmeyin, bol hareket edin ve egzersiz yapın yeni taş oluşumunu önlemek için faydalı yöntemlerdir.
6-Mesaneye Düşen Taş Ağrı Yapar Mı?
Mesane taşları tüm hastalarda semptom göstermeyebilir, ancak hastalarda sık görülen semptomlar şu şekilde sıralanabilir: Yanma ve ağrılı idrara çıkma. İdrarda açık veya koyu kan. İdrar yapma zorluğu. Aralıklı idrar yapamama durumu.
Böbrek taşını kırma işlemi ortalama 30-40 dakika sürebilmektedir. İşlem için hastaya anestezi uygulanmasına gerek yoktur.
